جلال الدین محمد بلخی در ششم ربیع الاول ۶۰۴ه ق در بلخ به دنیا امد. پدرش محمد ابن حسین الخطیبی البکری ملقب به بهاء الدین از مشایخ زمان خویش بود. وی پس از ان که سلطان محمد خوارزمشاه به او بد گمان شد جلای وطن کرد. ابتدا به نیشابور و سپس به بغداد و از انجا برای زیارت خانه خدا عازم مکه شد. ان گاه به شهر ملاطیه رفت. پسرش جلال الدین هم در این سفرها همراه او بود و پدر تعلیم اورا بر عهده داشت در این ایام سلطان علاءالدین کیقبا از انها دعوت کرد تا به قونیه بروند.

بهاءالدین در انجا درگذشت و جلال الدین به خدمت یکی از شاگردان پدرش به نام برهان الدین ترمذی در امد و به تحصیل عرفان پرداخت . برهان الدین مولوی را برای تکمیل تحصیلات به حلب و دمشق فرستاد.مولوی در سال ۶۴۲ با عارفی به نام شمس تبریزی اشنا شد و شمس چنان تاثیر عمیقی بر روح او گذاشت که مولوی مسند تدریس را رها کرد و به دنبال شمس در اطراف و اکناف عالم به سیر و سفر پرداخت این امر نارضایتی مردم قونیه و شاگردان مولوی را برانگیخت و شمس به خاطر فشار مریدان مولوی به دمشق رفت . مولوی در فراق او مضطرب و اشفته شد و سر انجام پسر خود را همراه گروهی به دمشق فرستاد تا شمس را بیابند و اورا بازگردانند . شمس به قونیه بازگشت تا این که در سال ۶۴۵قونیه را برای همیشه ترک کرد . مولوی در فراق شمس غزلیاتی سرود که به نام دیوان شمس گرداوری شد ارتباط مولوی با دو تن از مریدانش به نام های حسام الدین چلبی و صلاح الدین زرکوب باعث شد که بتواند این فراق را تحمل کند و با تشویق چلبی به مثنوی پرداخت . مولوی در سال ۶۷۲ در قونیه درگذشت . از اثار او میتوان به :مثنوی معنوی .دیوان شمس تبریزی.مجالس سبعه.فیه ما فیه و رباعیات و مکتوبات مولانا اشاره کرد ..

زادگاه مولانا:

جلال‌الدین محمد درششم ربیع‌الاول سال۶۰۴ هجری درشهربلخ تولد یافت. سبب شهرت او به رومی ومولانای روم، طول اقامتش‌ و وفاتش درشهرقونیه ازبلاد روم بوده است. بنابه نوشته تذکره‌نویسان وی درهنگامی که پدرش بهاءالدین از بلخ هجرت می‌کرد پنجساله بود. اگر تاریخ عزیمت بهاءالدین رااز بلخ  در سال ۶۱۷ هجری بدانیم، سن جلال‌الدین محمد درآن هنگام قریب سیزده سال بوده است. جلال‌الدین در بین راه در نیشابور به خدمت شیخ عطار رسید و مدت کوتاهی درک محضر آن عارف بزرگ را کرد.

چون بهاءالدین به بغدادرسیدبیش ازسه روزدرآن شهراقامت نکرد و روز چهارم بار سفر به عزم زیارت بیت‌الله‌الحرام بر بست. پس از بازگشت ازخانه خدا به سوی شام روان شد و مدت نامعلومی درآن نواحی بسر برد و سپس به ارزنجان  رفت. ملک ارزنجان آن زمان امیری ازخاندان منکوجک بودوفخرالدین بهرامشاه‌نام داشت، واو همان پادشاهی است حکیم نظامی گنجوی کتاب مخزن‌الاسرار را به نام وی به نظم آورده است. مدت توقف مولانا در ارزنجان قریب یکسال بود.

بازبه قول افلاکی، جلال‌الدین محمددرهفده سالگی ‌درشهرلارنده به‌امرپدر، گوهرخاتون دخترخواجه لالای سمرقندی را که مردی محترم و معتبر بود به زنی گرفت و این واقعه بایستی در سال ۶۲۲ هجری اتفاق افتاده باشد و بهاءالدین محمد به سلطان ولد و علاءالدین محمد دو پسر مولانا از این زن تولد یافته‌اند